Yangınların yurdumuzun batısını ele geçirdiği şu günlerde yine Anadolu'nun batısında, o dönem bir liman kenti olan Efes'te Milat öncesi tarihlerde geçen bir öykünün anlatıldığı oyunu Bursa Baro Tiyatrosu Tiyatro Advocato'dan izledik.
Bir Efes Masalı oyununu Grigory Gorin'den Filiz Ofluoğlu çevirmiş, İzzet Boğa yönetmiş, müzikleri Nedim Yıldız bestelemiş, ışığı Bahadır Hançer ayarlamış, afişi Seda Sayar tasarlamış, oyunculara da oynamak kalmıştı.
 |
| Geceye özel davetiyelerimiz ayrıca kişiye özeldi |
Ve Perde!
Oyun, oyuncuların tümünün sahnede olduğu, kimsenin kuliste sahne sırası beklemediği on iki kişilik canlı mı canlı bir oyundu. Tamamı avukatlardan oluşan Bursa Baro Tiyatrosu Tiyatro Advocato oyuncuları hukuk ve mahkeme içerikli bu oyunda tiyatro sahnesinde değil, adeta mahkeme sahnesindeydiler. Sesleri öyle gür, diksiyonları öyle sağlamdı. Oyunculukları ise parmak ısırtıyordu.
Tarihin Bilinen İlk Kundakçısı
Biraz da oyunu anlatalım. Bir varmış bir yokmuş, iki varmış üç yokmuş, evvel zaman içinde, kalbur saman içinde Efes şehri Morpheus'un kollarında yatarken Efes'in ortasında bir Artemis Tapınağı varmış. Gel zaman git zaman bir gün bu tapınağı Efesli bir korkusuz adam olan Herostratus yakmış. Bu adam istemiş ki kimse kendisini unutmasın. İstemiş ki herkes ona "Artemis Tapınağını Yakan Adam!" desin.
* Bugün bir deyim olarak kullanılan Herostratik Şöhret tanımı ne olursa olsun şöhret uğruna her türlü zarar verici, yıkıcı eylemi yapmayı ifade ediyor. Herostratos Sendromu, tanınmak uğruna insanlara ve çevreye zarar veren saldırılar gerçekleştiren kişileri tanımlamak için kullanılıyor. Reklâmın iyisi kötüsü olmaz diyenleri de aynı sepete atabilir miyiz bilmiyorum.
Roma Yanıyorr
Bilinen ikinci kundakçının Neron olduğunu düşünebilirsiniz. Şehri kundaklayan o mudur değil midir bilinmez ama Suetonius ve Cassius Dio, Neron'u delice bir arzuyla şehri yok etmek isteyen bir kundakçı olarak tasvir eder. 64 yılının sıcak bir temmuz gecesi (18 Temmuz'u 19 Temmuz'a bağlayan gece) Circus Maximus etrafında kümelenen dükkânların arasında başlayan ve ahşap Insulaların tutuşmasıyla büyüyen yangının şehrin büyük bölümünü küle dönüştürdüğü sıralarda Neron'nun balkonunda bir müzik aleti çaldığı söylenir.
Artemis'i Yakan Adam
M.Ö. 356 yılının 21 Temmuz'unda Antik Dünya'nın 7 Harikası'ndan biri olan Efes'teki Artemis Tapınağı'nı yakan o kişi tüm sisteme kafa tutan, her türlü düzeni ve makamı ters yüz eden, korkunun her türlüsünü yaşamış Efesli özgür adam Herostratus idi.
"Artemis Tapınağı'nın mimarını kimse hatırlamayacak ama Artemis Tapınağı'nı yakan kişi olarak beni herkes hatırlayacak!" diyordu. Unutulmak istemiyordu. Tarihe geçmenin kabulleniş ile değil karşı çıkış ile olacağına inanıyordu. Bunun için sessizliğe değil isyana yöneliyordu.
(Bilinçleninceye kadar asla başkaldırmayacaklar, ama başkaldırmadıkça da bilinçlenemezler. George Orwell / 1984)
Kendisi hapisteyken drahomadan kalan katlanmış (aile meselesi bir uzun hikâye) borcunu kopartmak üzere koşa koşa hapse gelen tefeci Krisipus'un, ki kayınpederi olur, ek yerini bilip onu ayaküzeri dolandırıveriyordu mesela. Bu tavrı ile 'kendisini dolandırmak istemeyen hiç kimseyi dolandırmayan' Sülün Osman'ı hatırlatıyordu.
 |
| Krisipus • Herostratus |
Kendisini aşağılayan Baş Yargıç Kleon'a “Ben Herostratus'um. Artemis Tapınağı'nı yaktım. Adım çağlar boyunca hatırlanacak. Ama sen Baş Yargıç Kleon, seni kim hatırlayacak? Hayır, sen de beni yargıladığın için anılacaksın!” diye sesleniyor, daha sonra yargıç Kleon'u alaşağı ediyor, Persli Vali Tisafernes'i de Vali'nin karısı Klementina'yı da ayağına getiriyordu.
Yaktığı sadece Artemis Tapınağı değil, iki yüzlü makam sahiplerinin iç yüzleriydi.
 |
| Kleon • Tisafernes • Klementina |
Nihayetinde hepsi yüzyıllar boyu zerre kadar değişmeyen İNSAN'dı.
Oyunda her karakterin yüzünde maske misali var olan ağır makyajın arkasında sahnedeki karakterlerin karanlık hayaletleri yaşıyordu.
Herostratus'un Korku Basamakları
Korkunun bütün basamaklarını tek tek çıktığını ve her aşamasını iliklerine kadar yaşayıp bitirdiğini söyleyen Herostratus oyunda, Artemis'i yakışı esnasındaki korku basamaklarını bu tirat ile resmetti:
"Birincisi, yaptığım şeyi ilk düşündüğüm an duyduğum korkuydu ama şan ve şöhret kazanacağımı bildiğim için bu korku uçup gitti. İkincisi, beni tapınağın içinde yakaladı. Duvarlara zift sürüp çırayla tutuştururken. En berbatı üçüncüsüydü. Tapınak yanıyordu. Sütunlar devriliyor, mermer parça parça oluyordu. İnsanlar benim yaktığım ateşi görmeye geliyordu. Bağırdılar. Saçlarını başlarını yoldular. Tapınağın yanında bir tümseğe çıktım ve haykırdım. Heeeey, beni dinleyin. Bu tapınağı ben yaktım ben. Benim adım Herostratus. Beni duydular, sus pus oldular. Ortalıkta sadece yanan tapınaktan çıkan sesler kaldı. Sonra insanlar üstüme yürümeye başladı. Gözlerinde alevleri gördüm. O suratlar. İşte o an dördüncü korkuyu duydum. Ölüm korkusu. Ama bu bütün korkuların yanında cılız kalırdı. Çünkü, ben ölüme inanmam."
İnsan korkularından arınınca nasıl da özgürleşiyor değil mi? Sizi korkuttukları ne varsa ellerinden aldığınızda artık kimse sizi korkutamıyor.
Unutturamaz Seni Hiçbir Şey
Ancak egemen güç onu "unutulmak" ile cezalandırmak istedi. Öldürmek ve adını bütün kayıtlardan silmek (damnatio memoriae) istedi... Hani bizim "Unut beni Google" dediğimiz gibi.
Ya da George Orwell'in 1984 kitabında insanları buharlaştıran Gerçek Bakanlığı gibi.
Oysa kimse unutulmak istemez. Geleceğe uzanmak ve sonsuzluğu yakalamak ister. Bunca portre, bunca tablo, bunca fotoğraf, bunca "Selfie", bunca eser ve bunca çocuk neden sanıyorsunuz?
Galka Galkina > Grigory Gorin
Oyunun yazarı Grigory Gorin 1940 Moskova doğumlu bir Rus Yahudisi. Sovyet Ordusu subayı olan Podolian Volochysk'li bir baba ve doktor olan bir annenin çocuğu olarak Moskova'da doğan Gorin, 1963'te Sechenov 1. Moskova Tıp Enstitüsü'nden mezun olduktan sonra bir süre ambulans doktoru olarak çalışmış. Öğrencilik yıllarında amatör oyun yazarlığıyla ilgilenmiş. 1960'lardan itibaren hiciv makaleleri ve çizimleri yayınlamaya başlamış. Sonunda profesyonel olarak yazmayı seçmiş. Yunost dergisinde Mizah Bölümü Şefi olarak çalışırken Galka Galkina takma adını kullanmış. 15 Haziran 2000'de henüz 61 yaşındayken Moskova'daki evinde ani bir kalp krizi sonucu hayatını kaybeden Gorin, Vagankovo Mezarlığı'nda yatıyor olsa da eserleriyle yaşamaya devam ediyor.
İnsanlığın Ateşle İmtihanı
Herostratus oyunda kendini Prometheus ile bir tutuyor. Mitolojiye göre Prometheus ateşi kendi gözyaşı ile yoğurduğu balçıktan yarattığı insana armağan etmek için Demirci Tanrı Hephaistos’un alevler saçan ocağından bir kıvılcım çalar ve insanlara armağan eder. O gün bugün dünya insan eliyle hem ilerler hem tükenir.
Sanırım ateşin (yaratıcılığın, bilimin ve uygarlığın) doğru ellerde olmadığında nelere mâl olduğunu gördükçe Prometheus'un kalbi alev alevdir. O ki tanrısal düzene kafa tutmuş, karşı çıkmış, insanoğlunu yaratarak ve onlara ateşi vererek bu düzeni değiştirmeyi başarmıştır.
Düzeni değiştirmekle iyi etmiştir ancak insanların içindeki çamurun kıvamını ayarlayamamıştır. Kiminin suyu fazla gelmiştir, kiminin toprağı...
Herostratus da bozulan dengelere isyan ederek dengesini kaybedenlerdendir.
Oyundan Dökülen İnciler
* İnsanlar hikâyelere inanır gerçeklere değil. Ben ne anlatırsam insanlar için gerçek o olacak.
* Tarihi kim anlatırsa gerçek o olur. (George Orwell'in 1984 kitabında “Eğer bütün kayıtlar aynı masalı söylüyorsa o zaman yalan tarihe geçecek ve gerçek olacaktır.” dediği gibi.)
* İstersem unuturum istemezsem unutmam. Bazen istesem de unutamam.
* Rahipler yalnızca zenginlerin getirdiği armağanlarla ilgilenir.
* İnsanlar kendinden zekileri asla bağışlamaz.
* Bugün beni lanetleyenler yarın ilginç biri olduğumu düşünmeye başlar, bir yıla kalmaz beni sever, beş yıl sonra bana taparlar.
* Paranı kaybedersen deneyim kazanırsın, sağlığını kaybedersen kaçamak yapmanın keyfini kazanırsın, karını kaybedersen özgürlüğünü kazanırsın. Ama umudunu kaybetmemelisin. Umudunu kaybedersen her şeyini kaybedersin.
* Yazarlıktan kim para kazanmış? Bu zamanda insanlar okumaya para mı harcıyor?
* Erkekler büyük bir sevdaya tutulursa tapınak yaparlar, yakmazlar.
* Yangın vergisi koydum. (Aman kimse duymasın!)
* Hak ve hukuk yürüsün diye büyüklere güç bahşedilmiştir. (Bunu herkes duysun!)
* Halk aptaldır, Tanrıça akıllı.
* Yasalara krallar hükmeder. Krallara ise Tanrılar.
* Herostratus Artemis'i yakarken Tanrılar neredeydi?
* Tapınak İşleri Başkanlığı mı burası?
* İnsan hayatının hangi çağda değeri oldu ki?
* İnsanın edepsizliği, kurnazlığı ve hayasızlığı tüm tanrılardan güçlüdür.
* Ya tanrılar yoktur ya da ben bir Tanrı'yım!
* Tarihi istediğin gibi değiştiremezsin. Tiyatro mu bu?
* Zeus çarpar, soldan alır sağa çakar!
* İşimiz Zeus'a kaldı...
 |
| Oyunun sonundaki selamlama sahnesi bildiğimiz gibi değildi |
20 Yılda 20 Oyun • Tiyatro Advocato
Yirminci yılını kutlayan Bursa Baro Tiyatrosu Tiyatro Advocato bu yirmi yılda yirmi oyun oynadı. 2004 yılında 45 avukat ile kurulan ve çalışmalarına tiyatro sanatçısı ve yönetmen Özer Tunca ile başlayan ekip 2005 yılında ilk oyununu sahneledi. 2006 yılından bu yana Avukat İzzet Boğa yönetmenliğinde oyunlarını izlediğimiz ekibin gençlerden oluşan ve sürekli yenilenen kadrosu Tiyatro Advocato'yu hep zinde ve hep diri tutuyor. Tiyatro genç kalır da yönetmeni yaşlanır mı, o da yaşlanmıyor. Tiyatroya olan aşkı ve bu yola baş koymuşluğu İzzet Boğa'yı yaşsız kılıyor...
* Tiyatro Advocato'nun oyun takvimini Instagram hesaplarından takip edebilirsiniz.
 |
| Metin Öztosun • İzzet Boğa |
4 Temmuz 2025 / C.E.Y.
Oyuncular:
Tisafernes: Murat Özdemir
Klementina: Tuğce Alsaç - Feyza Cicioğlu
Erita: Selin Yanmaz Çetin - Ece Kula
Kleon: Kemal İltaş
Herostratus: Batuhan Çağrı Sevik
Krisipus: Said Başpınar
Gardiyan: Hızır Hakkı Coşkun
Günlükçü: M. Barış Haçan
Günlükçü: Serhat Çınar
Vatandaş-Nöbetçi: İshak Emre Kalaycı
Vatandaş-Nöbetçi: Oğuzhan Seymen
Vatandaş: Nihat Onur Altun
BURSA BARO TİYATROSU TİYATRO ADVOCATO yazılarımdan:
Hora Hora Barışa / 20 Haziran 2019
Karışan Bavullar Tragedyası / 10 Aralık 2021
Bu Bir Yaz Gecesi Rüyası Olmalı / 6 Şubat 2025
Artemis'i Yakan Adam! / 4 Temmuz 2025
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder